توسعه کشاورزی مستلزم به کارگیری فناوری های مناسب و نوین در فرآیند تولید محصولات کشاورزی می باشد. رشد فناوری و توسعه مناسب آن در بخش کشاورزی نیز به گسترش مراکز تحقیقاتی و مؤسسات دانش بنیان در عرصه بخش دولتی و هم در بخش خصوصی نیازمند است. یکی از مباحث بسیار مهم فناوری، نحوه انتقال فناوری های تولید شده به بهره برداران بخش کشاورزی است. بنا به تحقیقات و بررسی های انجام شده، عوامل متعددی در انتقال مناسب تکنولوژی یا فناوری به کشاورزان تعیین کننده هستند. از این عوامل می توان به عوامل مدیریتی و سیاستگذاری، عوامل نهادی و ساختاری و عوامل مربوط به ویژگی های پذیرندگان فناوری (کشاورزان) اشاره کرد. در بخش کشاورزی کشور تاکنون فناوری های متعددی تولید و به کشاورزان منتقل شده است. ارزیابی های صورت گرفته حاکی از آن است که فن آوری های نوین به دست آمده در مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی آن طور که انتظار می رود به طور مناسبی در اختیار بهره برداران قرار نمی گیرد. در این زمینه مشکلات و تنگناهایی در کشور وجود دارد. این مشکلات از یک سو مربوط به فناوری های تولید شده و از سوی دیگر مربوط به شرایط بهره برداران کشاورزی، کم و کیف حمایت های دولت و نحوه ارتباط بین عرضه کنندگان و متقاضیان فناوری ها می باشد.
در حال حاضر در بخش کشاورزی ارتباط تنگاتنگی بین تولیدکنندگان فناوری و متقاضیان فن آوری وجود ندارد. اغلب فناوری های نوین تولید شده در مراکز علمی و تحقیقاتی کشور با ساختار اقتصادی، اجتماعی کشاورزان هماهنگی کمتری دارد. نظام ترویج و انتقال یافته های تحقیقاتی جدید از کارایی لازم برخوردار نیست. بنابراین انتقال فناوری با دشواری هایی مواجه می باشد. در بخش مربوط به فناوری های نوین ماشین های کشاورزی نیز موانع و تنگناهایی از قبیل کم سوادی بهره برداران، ضعف بنیه مالی آنها، وضعیت اراضی و نظام بهره برداری، حمایت ناکافی دولت، نبود تشکل های فراگیر و مناسب، ناهماهنگی بخشی، انحصاری بودن فناوری ها، نبود نظام اطلاع رسانی و مناسب و ... نیز مانع انتقال و توسعه فناوری های نوین و به کارگیری آنها توسط کشاورزان شده است. به منظور رفع این موانع به صورت کلی و در سطح کشور پیشنهاد می گردد که در رهیافت مرسوم سنتی انجام تحقیق و انتقال یافته ها تغییراتی می بایست ایجاد شود و از رویکرد یک سویه و بالا به پایین به رویکرد توسعه مشارکتی فناوری های روی آورده شود. همچنین اقداماتی اساسی جهت کوتاه نمودن زمان بین فرآیند تحقیق و اجرا و انتقال فناوری های نوین حاصل از تحقیقات صورت گیرد. علاوه بر آن در ایجاد یک نظام کارآمد انتقال و اشاعه دستاورد های پژوهشی در سطح دستگاه های اجرایی، مدیران و تصمیم گیرندگان برای عملیاتی کردن نتایج تحقیقات اندیشیده شود. همچنین در حوزه سیاستگذاری علمی و تحقیقاتی نیز مکانیز مناسب نیازسنجی و تعیین اولویت های پژوهشی در سطوح مختلف (ملی، منطقه ای و محلی) صورت گیرد. ساز و کارهای مناسب جهت مشارکت بخش خصوصی در امر تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اندیشیده شود، اقدامات لازم جهت مأموریت گرا و مشتری محوری نمودن عمده پژوهش های بخش کشاورزی صورت گیرد.
در حوزه نهادی و سازمانی نیز کاهش دیوان سالاری و ایجاد ساختار اداری منعطف جهت پیشبرد تحقیقات کاربردی از طریق حذف مقررات اداری و قوانین و ضوابط دست و پاگیر برای پژوهشگران عرصه تحقیقات کاربردی، همسو نمودن فرآیندها، دستورالعمل ها و آیین نامه های پژوهشی و ارتقای در ارتباط با اولویت بخشی به تحقیقات کاربردی در بخش کشاورزی، طراحی نظام و ساز و کار صحیح ارزیابی و نظارت مستمر بر اجرای طرح های تحقیقاتی و ایجاد مکانیزم های تشویقی مناسب جهت دستیابی محققین به نوآوری های جدید و خلق اثر برجسته علمی، کاربردی و اختصاص سهم بیشتر بودجه تحقیقاتی به موسسات تحقیقاتی وزارتخانه و مدیریت مناسب این موسسات در هدایت این بودجه تحقیقاتی جهت گسترش و حمایت از پژوهش های کاربردی و غیره پیشنهاد می گردد. در زمینه توسعه فناوری های خاص ماشین های کشاورزی (مکانیزاسیون) نیز در زمینه بهره برداران کشاورزی با توجه به این که اکثریت این بهره برداران در سطح خرد بوده و نیز شامل کشاورزانی هستند که از سطح سواد و مهارت و دانش فنی کمتری برخوردار هستند لذا توجه به این بهره برداران و نیازهای آنان در انتقال تکنولوژی و همچنین ارزیابی دقیقی از وضعیت بهره برداران هر منطقه در زمینه توانمندی های آنان به عمل آید و با توجه به تنگناها و عوامل تاثیر گذار و تسهیل کننده نسبت به انتقال فناوری جدید همت گمارده شود.
در انتقال فناوری باید توجه داشت که کلیه دانش های فنی لازم نیز هنگام انتقال فناوری منتقل و جذب شوند، پیشنهاد ایجاد دوره های آموزشی مورد نیاز، راه اندازی سمینار ها و کنفرانس های داخلی و خارجی با هدف توانمندی نیروی انسانی و جذب دانش فنی فناوری؛ ایجاد و بروز نگرش و تفکر سامان مند در امر فناوری و فرآیند انتقال آن، انجام بازخوردهای مکرر، مفید و جدی از نحوه انجام کارهای مرتبط با فناوری و انتقال آن از اهمیت زیادی برخوردار است.
همچنین ایجاد زیرساخت های لازم جهت بکارگیری، تعمیر و خدمات رسانی فنی در مناطق پیش بینی و مهیا گردد. با توجه به نیاز خود به خودی خدمات مکانیزاسیون که نتیجه وضعیت خاص نظام های بره برداری کنونی کشور در حوزه کشاورزی است، امکان ایجاد و اصلاح عملیات واحد های خدمات دهنده مکانیزاسیون در تجمع های تک منظوره یا چند منظوره برای استفاده از دستگاه های جدید و بالابردن راندمان عملیاتی آن ها در عین کاهش هزینه عملیات از طریق تشکل های مکانیزاسیون امری مهم و ضروری است. یکی دیگر از موانع توسعه و انتقال فناوری های نوین در زمینه ماشین های کشاورزی در ایران مشکلات اقتصادی بهره برداران کشاورزی است.
اشتغال تعداد قابل توجه زارعان خرده پا و کم زمین و ضعف بنیه مالی آن ها برای خرید ماشین و ادوات کشاورزی جدید از یک سو و عدم تناسب روند افزایش بهای ماشین های کشاورزی با قیمت های محصولات زراعی و باغی از سوی دیگر، در زمره مشکلاتی است که مانع توسعه فناوری های نوین در عرصه تولید محصولات کشاورزی بوده و تاکنون نیز نظام های بهره برداری موجود و تشکل های تخصصی به وجود آمده به دلیل فقدان مکانیزم های هدایتی و حمایتی لازم، ره آورد چندان مثبتی را به همراه نداشته است، از طرف دیگر سقف مبالغ مربوط به یارانه های اختصاصی به خرید ماشین های کشاورزی و تکنولوژی های جدید، تناسبی با نیازهای بخش کشاورزی ندارد. لذا حمایت اعتباری دولت از تشکل های مکانیزاسیون و همچنین بهره برداران کشاورزی از اهمیت بالایی برخوردار می باشد.
با توجه به این که دریافت این گونه وام ها عموما از طریق بانک کشاورزی صورت می گیرد و ضرورت دارد که موجبات مشارکت سایر بانک ها نیز در تخصیص وام به کشاورزان به صورت گسترده فراهم شود و با اتخاذ تدابیر و تمهیداتی، موانع و مشکلات بانکی و اداری، تأمین وثیقه، آورده شخصی و سود بانکی را به حداقل برساند.
انتخاب فناوری مناسب در زمینه ماشین های کشاورزی یا به عبارتی دیگر مکانیزاسیون صحیح و متناسب با ساختار اقتصادی، اجتماعی و اقلیمی کشور که بتواند تولید را افزایش داده، اما طبقات آسیب پذیر روستایی و فرصت های شغلی آسیب نزند نیز از جمله مواردی است که می باید در انتقال فناوری نوین مد نظر قرار گیرد. علاوه بر آن نظام بهره برداری دهقانی مبتنی بر مالکیت قطعات خرد و کوچک است که در آن معمولا گرایش زیادی به تملک ماشین آلات به صورت مالکیت فردی بوده و به درستی مورد استفاده قرار نمی گیرد که در این زمینه باید اطلاع رسانی و آموزش های لازم به بهره برداران داده شود. همچنین کافی نبودن دانش و مهارت بهره برداران در استفاده از تکنولوژی های مدرن از عمده ترین موانع استفاده از فناوری های توین کشاورزی محسوب می شود. لذا آموزش بهره برداران به صورت برنامه ای جامع باید یکی از اولویت های مهم بخش و به ویژه سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی باشد.
(منبع: سایت سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی کشور)
